Κλεισθένης

I

(570; – 507; π.Χ.). Αθηναίος πολιτικός και νομοθέτης, ιδρυτής της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ήταν γιος του Αλκμεωνίδη Μεγακλή και της Αγαρίστης, κόρης του τυράννου της Σικυώνας, Κλεισθένη (βλ. λ. παρακάτω). Μαζί με την οικογένειά του πέρασε τα νεανικά του χρόνια στην εξορία. Διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στην πτώση της τυραννίδας των Πεισιστρατιδών και στην έξωση του Ιππία (510 π.Χ.) με τη βοήθεια των Σπαρτιατών υπό τον βασιλιά Κλεομένη. Αργότερα όμως αρνήθηκε να δεχτεί τις πολιτικές παρεμβάσεις της Σπάρτης στα εσωτερικά των Αθηνών. Αντίθετα, ο αντίπαλός του, Ισαγόρας, συμμαχώντας με τον Κλεομένη, κατέλαβε την εξουσία και άσκησε αντιδημοκρατική και αυταρχική πολιτική. Ο Κ. εξορίστηκε πάλι, αλλά η εξέγερση του αθηναϊκού λαού τον επανέφερε στην πατρίδα του, αφού εξουδετερώθηκε η αντιδραστική μερίδα του Ισαγόρα. Τότε διαμόρφωσε (περ. 507) νέα νομοθεσία, με την οποία προώθησε τις δημοκρατικές αρχές της νομοθεσίας του Σόλωνα, ξεπερνώντας τα ανασταλτικά συμβιβαστικά στοιχεία της. Προκειμένου να εξουδετερώσει τη δύναμη των ευγενών, που βασιζόταν στη διαίρεση της Αττικής σε τέσσερις φυλές, εισήγαγε νέα διαίρεση των ελεύθερων κατοίκων (στους οποίους συμπεριέλαβε και πολλούς μέτοικους και απελεύθερους). Διαίρεσε τις τρεις ζώνες της Αττικής (άστυ, μεσόγειος, παραλία) σε 10 τριττύες και σχημάτισε 10 φυλές που πήραν τα ονόματα τοπικών ηρώων, καθεμία από τις οποίες περιλάμβανε τρεις τριττύες, μία από κάθε ζώνη. Κάθε φυλή υποδιαιρέθηκε σε 10 δήμους (συνολικά δηλαδή υπήρχαν 100 δήμοι), επικεφαλής των οποίων ήταν οι δήμαρχοι. Με αυτό τον τρόπο διασπάστηκε η συνοχή των τοπικών και ταξικών συμφερόντων, ιδίως των παραδοσιακών αριστοκρατικών φατριών, προς όφελος του κοινού συμφέροντος της πόλης και της δημοκρατικής ισοπολιτείας, η οποία επρόκειτο να αποτελέσει στους επόμενους αιώνες το μεγαλύτερο πολιτιστικό επίτευγμα της πόλης των Αθηνών και την υποδομή όλων των υπολοίπων που συνιστούν τον κλασικό πολιτισμό.

Από τις δέκα φυλές ορίστηκε να εκλέγονται 10 στρατηγοί, 10 άρχοντες και 500 βουλευτές (50 από κάθε φυλή), ενώ και τα ορκωτά δικαστήρια της Ηλιαίας ήταν επίσης δέκα. Κάθε φυλή, την οποία αντιπροσώπευαν οι 50 βουλευτές της, ασκούσε την εξουσία επί ένα δέκατο του έτους ως πρυτανεύουσα.

Για να εξασφαλίσει τη δημοκρατία, ο Κ. εισήγαγε τον περίφημο νόμο περί οστρακισμού. Σύμφωνα με αυτόν, ο λαός, μέσω της Εκκλησίας του Δήμου, μπορούσε να εξορίσει από την πόλη οποιονδήποτε ύποπτο για την επιβολή τυραννίδας.

Ωστόσο, οι τολμηρές μεταρρυθμίσεις του Κ. προκάλεσαν την αντίδραση των αντιπάλων του. Ύστερα από πρόσκληση του Ισαγόρα προς τους ολιγαρχικούς, σπαρτιατικός στρατός κατέλαβε την Ελευσίνα, ενώ στη συμμαχία κατά των Αθηνών προστέθηκαν επίσης Βοιωτοί και Χαλκιδείς. Οι Αθηναίοι όμως κατόρθωσαν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τους εχθρούς τους. Όπως αποδείχθηκε, ο μεγαλοφυής αυτός πολιτικός είχε θεμελιώσει το έργο του σε στερεές βάσεις.

II

(601 – 570 π.Χ.). Τύραννος της Σικυώνας. Καταγόταν από το γένος των Ορθαγοριδών. Κατά τη διάρκεια της τυραννίας του η πόλη απέκτησε σημαντική δύναμη και πολιτιστική ακμή. Αφού κατέλαβε με πραξικόπημα την εξουσία, κήρυξε ανελέητο πόλεμο εναντίον κάθε δωρικής παράδοσης και διέκοψε όλους τους δεσμούς που συνέδεαν τη Σικυώνα με το Άργος, τη θεωρούμενη μητρόπολη των Δωριέων. Έλαβε μέρος στον Α’ Ιερό πόλεμο, ο οποίος έληξε με την καταστροφή της Κρίσας και την ίδρυση των πυθικών αγώνων (582 π.Χ.).